昭和6年（1931）2月16日の「中外日報」誌に『エス語の仏教連盟』と題した報道記事が掲載された。—「エスペラントと仏教とはその基底に於いて相通ずるものあり。日本仏教徒中にも夙にこの方向に意を払うている人はあったが、その運動は統一と組織とを欠いているために未だ大きな力とはなっていない。然るにその団結の必要を認めてエスペラント仏教連盟結成の提言が却て欧州人によってなされたことは注意すべき現象である。即ちヘロルド・デ・エスペラント誌は今年度（1931）第1号に於いて「エスペラントと仏教」（注）なる題下にエスペラントと仏教との思想的共通点を挙げて後エスペランチスト仏教徒連盟の下地の出来たことを報道している。日本仏教徒は大いにこの運動に声援を与えて欲しい。仮事務所は S-ro Geo. H. Yoxon, 9 Oaklands Drive, Heswall, Cheshire, England である」（原文のまま）—
（注）この中外日報の報道記事は柴山老師が寄せられたものではないかと推察されるが、（La Revuo Orienta Jaro XV, Nro 7 柴山慶—仏教関係のエスペランタージョ参照）この報道のもととなったヘロルド・デ・エスペラントの本文も私のノートにコピーされてある。これは仏教エスペラント運動にとって記念すべき資料の随一であると思うから、茲にその原文を記録することとする。
前年エスペラントの学習を始めたばかりの私はこの中外日報の報道を見て、早速Yoxon氏宛に、たどたどしいエスペラント文の手紙を書いた。その時の私の手紙の原稿が私の古いノートに残っているので、その要旨を記録しておく。—「ヨーロッパに仏教エスペランチスト連盟が組織されつつあると云う報道を二、三日前、日本の宗教関係日刊紙「中外日報」で読んで私はたいへんよろこんでおります。その報道によるとヘロルド・デ・エスペラントの本年第1号にそのことが出ているとのことですが、私はまだエスペラントの学習を始めたばかりで、その記事を読む機会がありません。併し私はこの画期的なことを知りたいと思います。私共の国の仏教徒の間に若干のエスペランチストが居ると思いますが、まだ仏教エスペラント運動の組織はできておりません。併し少なくとも西洋と東洋の仏教徒はお互いに協力して仏教エスペラント運動を展開せねばならぬと思います。若しあなたが進めておられる運動について何か印刷物がありましたら送っていただけませんか？私はまだKomencanta esperant-istoに過ぎませんが、今後折りにふれて連絡したいと思います。」—
更に、もう一通のYoxon氏宛の私の手紙（1931年4月12日付）の原稿もノートに残っているので、これもその要旨を記録しておく。—「数日前、私はあなたのお返事をいただいて、BLEについての詳細を知ることができてたいへん喜んでおります。私は貴下のBLEに対する献身的なお仕事に心から敬意を表します。このBLEの組織によって全世界の仏教徒エスペランチストは今後おたがいに相通じ、協力することができるでしょう。先月（1931年3月）私は京都に滞在中、既にあなたがよくご存知の柴山さんと識り合いました。私は柴山さんからBLEのBulteno第1号と、数冊の “Buddhism in England”を借りて通読いたしました。私はBLEが次々と組織を大きくして、多くの仏教文献を発表されますよう念じます。」—
Yoxon氏と私との通信による出会いは以上の通りであるが、私と柴山老師との出会いも同じく上記の如く昭和6年（1931）のことである。私は日記をつけたことがないので正確な日時を記録することはできないが、柴山老師から頂戴した老師のエスペラント文の主著『十牛図』（Dek Bildoj de Bonpaŝtado）の扉に “Al estimata frato H. Dazai de via Kei Ŝibajama, la 24an de marto 1931” と自書された得るから、昭和6年3月24日に私が南禅寺慈氏院に柴山老師を訪ねた時に頂戴したものと思う。そしてこれが私と柴山老師との最初の出会いである、と思う。
En Esperantismo kaj Budhismo troviĝas kelkaj komunaj ecoj, kiuj estas fundamentaj.
Pri paco revis Zamenhof, kaj tio ankaŭ estas la celo de la plej multaj el liaj disĉiploj. Toleremo estas la spirito en Esperanto kaj bonkoreco la sinteno de la samideanoj. Por la plej multaj Esperanto ĝis nun estas altruisma ideo. Nur tre malgranda nombro gajnis per ĝi vivrimedojn.
Estas strange, ke en niaj rondoj diskuto pri religio estas malpermesata, ĉar ĝi povas kaŭzi malpacon intere la anoj. La historio de religio en okcidento estas historio de konfliktoj, batalado kaj persekuto. Tamen oni ne povas konstati eĉ unu okazon, kiam mortigo estas farata en la nomo de Budhismo. Ĝi estas la religio de la paco kaj la frazo uzata ĉe la fermo de ĉiuj kunvenoj estas : “Pacon al ĉiuj estaĵoj!”
Ĝia fundamento estas malegoismo. Ĝia fondinto konstatis ke suferado kaj malĝojo karakterizas ĉiurilate la egoisman vivon. Li deklaris ke deziro por la gajno kaj bonstato de la memo estas entute la kaŭzo de la malĝojo. Kiel solan kuracilon por la ĉagrenoj kaj malfeliĉoj de la vivo li proponis la estingon de ĉiuj egoismaj deziroj. Li montris vojon al tiu ĉi celo, la mezan vojon inter ĉiuj ekstremoj. Ĉio estas transira, li instruis. Eĉ ne homoj estas nur nedaŭraj kunigitaĵoj ŝanĝiĝantaj fizike, mense kaj eĉ konscie tiel konstante ke la ideo de indivudueco estas nur iluzio. Ni alrilatu do al ĉiu estaĵo kiel al ni mem, ĉar per konstanta ricevo kaj fordono ni estas nedisigeble ligataj kun ĉiuj.
Esperanto ankoraŭ ne multe progresas en Budhanaj rondoj. Ĝia ĉefa agad-kampo estas ĉe la du budhanaj universitatoj2 en Kioto, Japanio. Kvankam ekzistas budhanoj, kiuj estas esperantistoj, en okcidento, ili ankoraŭ ne efektive estas definitive organizataj.
Jam la semo estis preta, la organizaĵo BLE: Budhana Ligo Esperantista. Efektive ekzistas la nomo de organizaĵo kaj kelkaj, kiuj estas pretaj organiziĝi. Do budhanoj kaj interesitoj, skribu al provizora organizanto:
Yoxon氏は上記のごとくヘロルド・デ・エスペラント誌上で全世界の仏教徒エスペランチストに対する呼びかけを行なうと同時に “Budhana Ligo Esperantista, Kvaron-jara Bulteno, No.1, Jan-Marto, 2474 BE/1931”を発行し、BLEの目的、事業、組織を公表し、全世界の仏教徒エスペランチストの協力を訴えたのである。こうしてBLEが発足したのである。
ここでBLEについて述べる前にA.C.March氏のことを述べなければならない。これについては柴山老師が前掲の「仏教関係のエスペランタージョ」中に解説されておるように、ロンドンの The Buddhist Lodge 発行の “Buddhism in England”（以下 BinE.と略称）の編集主任をしておられたA.C.March氏がエスペランチストであって、この英文仏教雑誌にエスペラント欄を設けて、英語を解しないヨーロッパの読者に対し、仏教の宣伝活動を続けられたのである。
私は前述のごとく、柴山老師からBLEのBulteno第1号とBinE.のバックナンバー数冊を借りて、それらのエスペラント欄の内容をコピーしておいたのであるが、そのうち、Vol.3-No.1のエスペラント欄の一部を原文のままここに引用しておこう。何故ならばこの記録そのものが、A.C.March氏の仏教エスペラント運動がどのようなものであるかが解るとともに、この一文からGeo.H.Yoxon氏の仏教エスペラント運動への登場が推察できるからである。これはYoxon氏のヘロルド・デ・エスペラントの一文と同様仏教エスペラント運動の貴重なる一資料であると思う。
Dum ni konsderis preparadon de tiu ĉi skizo pri niaj ĝisnunaj faroj en la Esperanto, kaj pri tio, kion ni esperas entrepreni en la volumo, kiun ni nun komencas, ni ricevis, de Esperantisto el la nordo de Anglujo, leteron, en kiu li petis sciiĝon pri la Budhana Movado en tiu ĉi lando, kaj precipe pri ĝiaj agadoj Esperantaj. Li informis nin, en sia letero, ke li jam studis Budhismon dum tri jaroj, kaj faris paroladon pri la temo ĉe la loka grupo Esperantista. Unu el liaj aŭskultantoj poste sendis al li kelkajn malnovajn ekzemplerojn de “Buddhism en England”, kiujn li ĝoje ricevis precipe pro la Esperanto Fako, kiun ĝi enhavis.
Ni ĝojas ricevi tian komunikaĵon, kaj per ĝi konstati ke niaj penoj por la disvastigado de la Lumo de la Dharmo en la Okcidento atingas iom da sukceso. Precipe ni interesiĝas scii ke nia Esperanto Fako estas ŝatata, kaj efektiviĝas kiel rimedo por la diskonigo de informoj pri nia Movado.
Rezultis el korespondado kun tiu ĉi demandanto ke li promesas traduki, en ritma formo, la 100 strofojn el la Oka Libro de la “Lumo de Azio”. Pliaj detaloj aperas sube.
Ni projektas eĉ pri ambician programon per la restanta jaro.
Ni esperas prezenti: -
Ni precipe celas interrilatiĝi kun la multaj Budhanoj en Ĉekoslovakujo, se ĉar oni tie ne multe komprenas la anglan lingvon, nur per nia Esperanto-Fako ni povas ĉi tion atingi.
Ni fidas al la helpo de niaj kunlaborantoj de la “Interniaro” en tiu ĉi tasko. Jam ni sukcesis fari la unuan paŝon. Ni esperas ke ni baldaŭ povos raporti pluan progreson.
Intertempe ni petas ĉiujn Esperantistajn legantojn ke ili helpu al ni reklamadon de la gazeto inter siaj amikoj Esperantistaj, kaj precipe per la atentigo de alilanduloj, kiuj eble estos interesataj. Kun plezuro ni sendas specimenajn ekzemplerojn al iuj nomoj kaj adresoj senditaj al ni.
この一文によってBinE.のエスペラント欄がBudhana Ligo Esperantistaの機関誌の役を果していたことが解るが、柴山老師が指摘しておられるように、Geo.H.Yoxon氏が、そののち呼びかけて発足したBLEの前身と云うことができる。私が柴山老師から借りてノートにコピーしたものはBinE.1928年Vol.3-No.1, No.2, No.7、1929年Vol.4-No.5, No.8の6冊のエスペラント欄であって、これによってMarch氏の仏教エスペラント運動の一端を知ることができるのであるが、その全体を知るためにはBinE.の第1号（1926）から1930年の終りまでの同誌のエスペラント欄全部を調べなければならない。このためにはBinE.のバックナンバー全部を所有するどこかの仏教系の大学図書館で調査しなければならない。なおこの一文の前段によってGeo.H.Yoxon氏が仏教エスペラント界に登場されたことが推察できるのである。
※A.C.March氏の仏教エスペラント運動については、この他 “Anonco pri prononita Internacia ligo de Budhanaj Esperantistoj”, “Programo proponata de Internacia Ligo de Budhanaj Esperantistoj”, “Budhana Ligo Esperantista設立趣意書”, “Buddhism in England”, “La unua parolo de Sinjoro Budho post Lia Lumigo”, “Esperanta resumo de la rezonata klarigo de la Budhismo laŭ la okcidenta vidpunkto”等のfoliojを参照しなければならないが（La Revuo Orienta, Jaro XV, N-ro 7 柴山慶：仏教関係のエスペランタージョ）残念ながら現物を見ることができない。
上に述べたように、Geo.H.Yoxon氏は1931年のヘロルド・デ・エスペラント第1号誌上に “エスペラント仏教”の一文を寄稿するとともに “BUDHANA LIGO ESPERANTISTA”のbulteno第1号をタイプ印刷によって発行した（柴山慶：仏教関係のエスペランタージョ参照）。その後第2号を発行した後、第3号からYoxon氏自身の植字印刷によって “LA BUDHISMO”と命名して献身的な運動を推進したのである。これについては “La Lumo Orienta, Jaro IV, N-ro 2, 1934”の柴山慶氏の “英国仏教エス連盟の現状”を参照されたい。
私の手許にはBLEの機関誌 “LA BUDHISMO”のN-ro 4(Oktobro-Decembro)1931からN-ro 15(Majo-Aŭgusto)1935までの12冊と “La Lumo de Azio” (Oka Libro)が残っているが、それらによってYoxon氏の業績を偲びたいのであるが、これは他日に譲ることとし、ここでは、柴山老師から借りて、コピーして私の手許に残っておるBULTENO第1号の一部を原文のまま記録して、Yoxon氏が推進しようとしたBLEの目的、事業、組織等について承知し、この稿を終りたいと思う。
La Budhana Ligo Esperantsita celas: -
Budhismo estas la religio de paco kaj frataro;
Esperanto estas la lingvo de paco kaj frataro.
La kvaron-jara bulteno celas la interrilatigon de la Budhanoj-Esperantistoj de la tuta mondo, tiel fariĝante la ligilo. Sed nur la ricevado de la bulteno ne povas nin ligi. Ĉiu devas kapti la ŝnuron kaj tiri.
ABONO AL LA BULTENO kostas unu respondkuponon (de la poŝto aŭ de U.E.A.) po numero, aŭ kvar kuponojn, aŭ egalvaloron, ĉiujare.
ANO DE B.L.E. povas esti ĉiu, kiu estas Budhano kaj Esperantisto. Ĉiu ano devas pagi monsumon, almenaŭ unufoje ĉiujare, kiel kotizon. Ni fidas la anojn, ke ili taksu sian pagokapablonm kaj pagu tiom, kiom ili opinias ĝuste, post konsidero de tiuj ĉi du faktoroj.
SUBTENANTO DE B.L.E. povas esti ĉiu, kiu simpatias kun la celo kaj la laboro de la Ligo. Ĉiu, kiu sendas donacon al B.L.E. estas subtenanto por unu jaro, post ricevo de la donaco, kaj ricevos la Bultenon.
REPREZENTANTOJ DE BUDHANAJ SOCIETOJ k.t.p., Naciaj kaj Lokaj, pagos kiel ordinaraj anoj, kaj laŭ la financa stato de la organizaĵo kiun ili reprezentas. Sinjoro A.C.March estas la reprezentanto por la “Buddhist Lodge, London” (Budhana Loĝio, ĉe Londono).
Ni intencas trovi reprezentanton ĉe ĉiu nacia kaj loka Budhana organizaĵo tra la mondo, por ke B.L.E. agu kiel interligilo kaj informilo por la tuta Budhisma Movado. Tiuj, kiuj povas agi kiel reprezentantoj estas petataj tion aciigi al la elsendejo de la Bulteno.
Ni proponas ke ĉiu ano de B.L.E. pritraktu la Bultenon, ne kiel gazeton, sed kiel korespondaĵon respondotan. Ĉiu ano skribu al la eldendejo ĉiufoje post la ricevo de la Bulteno, kaj sufiĉe frue antaŭ la apero de la sekvanta n-ro. Li povas kritiki ideojn esprimitajn en la Bulteno, fari sugestojn pri pensado aŭ agado, fari demandojn. Ni pritraktos en ĉiu numero la korespondaĵojn ricevitajn post la lasta numero, uzante vian nomon aŭ ne, laŭ via volo, uzante numeron se vi volas. Ĉiu ano havas numeron en nia konto, kaj ni citas la vian en cirklo ĉe la komenco de la Bulteno. Ni pritraktos kiel eble ĉiujn demandojn kaj, se vi estas kompetenta, faru respondojn. Tiel ni helpos nin, ĉiu la alian, sur la vojo.
Ni rekomendos ke, se vi volas, vi pagu la abonon po numero, sendante respondkuponon (aŭ ties valoron por samladano) ĉiufoje, kiam vi skribas. Tio ne estas tro granda peto, ke vi skribu leteron al B.L.E. kvarfoje en unu jaro!
Kun ĉiu numero aperos literatura parto. La anoj estas petataj kritiki la stilon, lingvaĵon kaj ankaŭ sendi materialon por tiu ĉi literatura parto. Kiam ni havas sufiĉe da mono en la kaso, ni povos publikigi Budhisman literaturaĵon plej perfektigitan per la kunlaborado kaj kritikado de la anaro.
Ni ankaŭ pritraktos transliterigon de Budhismaj terminoj, vortoj, kies sencon ni ne povas esprimi per jam ekzistantaj Esperantaj vortoj. La Buddhist Loge preparas anglalingvan glosaron de Budhismaj vortoj, kaj helpe de nia reprezentanto ĉe tiu societo S-ro A.C.March ni povas uzi tiun glosaron por gvidi nian laboron.
Anoj kaj subtenantoj estas invitataj partopreni en tiu ĉi sistemo de kunlaborado per korespondado.
Kiel literaturaĵon ni ĉi-foje aldonas la BEATIGOJN el la Maha Mangala Suto.
Atendante viajn leterojn, frata salutas
Geo H. Yoxon
La elsendanto de la Bulteno (provizora sekretario-kasisto )
No.9 Oakland Drive, HelWall Cheshire Angllando.
（太宰不二丸）